YAPI ONARIM VE GÜÇLENDİRME
YAPI ONARIM VE GÜÇLENDİRME
Onarım ve güçlendirme nedir?
Rehabilitasyon: Yetersiz yapı güvenliğini çağdaş anlayışın gerektirdiği düzeye çıkarmak için yapılan uygulamalardır.
Onarım: Hasar görmüş bir yapıyı ya da yapı elemanını öngörülen bir güvenlik düzeyine getirmek için yapılan işlemlerdir.
Güçlendirme: Hasar görmemiş bir yapıyı ya da yapı elemanını geçerli bir güvenlik düzeyine çıkarmak için yapılan işlemlerdir.
''Hasar görmüş bir yapı güçlendirilmez, onarılır. Ya da kullanım amacı değiştirilen bir yapı onarılmaz, güçlendirilir. Bu kavramları birbirine karıştırmamak gerekir.''
Hasar Sınıfları:
Beklenen düzeyin üstünde hasar: Bu düzeydeki hasar yapının depreme karsı yeterli dayanımının olmamasının sonucudur. Yukarıda tanımlanan her şiddette beklenen hasarın üzerinde olmuş hasar, bu tanıma giren beklenen düzeyin üzerinde hasar olarak nitelenebilir. Eger VI şiddetindeki bir depremde taşıyıcı sistemde mafsallaşma olmuş ise bu beklenen düzeyin üzerinde bir hasardır. Çünkü bu tür hasarın en azından VIII-IX şiddetindeki bir depremde olması beklenmektedir. Şubat ayında bölgemizde meydana gelen deprem Adana özelinde VI -VII şiddetinde etki etmiştir. Bu nedenle normal şartlarda Adana bölgesinde teknik standartlara uygun yapıların bu depremi hasar görmeden atlatması beklenmektedir.
A-Hasarsız yada Az Hasarlı Yapılar: (Onarım Gerektirmeyen):
Yapıda hiçbir çatlak yok ise bu sınıfa girer. Özellikle yapıda taşıyıcı olmayan elemanlarda kılcal çatlaklar (1mm’den daha ince) olabilir.
B-Az Hasarlı Yapılar (Onarım Gerektiren):
Bu yapılar kullanılabilir düzeyde hasar görmüşlerdir. Ancak yapıdaki sıva çatlakları ve pencere camı kırılmaları, taşıyıcı olmayan bölme duvarları ile taşıyıcı sistem arasındaki çatlaklar, yapı içindeki dengesiz eşyaların devrilmesi gibi durumlar yapının mimari görüntüsünü bozmuş olabilir. Konfor açısından kullanıcıları rahatsız eden bu ayrıntıların giderilmesi gerekir. Bu tür onarımlar yapıda kullanım aksamadan da yapılabilir.
C-Taşıyıcı Sistemin Onarım ve Güçlendirilmesi Gereken Hasarlı Yapılar (Orta Hasarlı Yapılar) :
Bu düzeyde hasar gören yapılarda mimari ve taşıyıcı sistem hasarı vardır. Yapıda hasar çeşitli düzeylerde olabilir. Onarım ve güçlendirme çeşitli düzeylerde olabilir. Genel olarak bu düzeyde hasar gören yapının bir süre sonra, onarım ve güçlendirme bitene kadar, kullanıma kapatılması gerekir. Yapı güvenliği ciddi ölçüde azalmıştır. Yapı içindeki eşyalar kontrollü olarak boşaltılabilir, ancak yapıya sürekli kullanım amacı ile girişe izin verilmez. Tehlikeli bölümler askıya alınır ve desteklenir.
D-Onarılamaz Yapılar (Ağır Hasarlı Yapılar):
Bu grupta nitelenen yapılarda hasar ağırdır. Ancak yapı tümü ile göçerek bir yıkıntıya dönüşmemiş ve yapı içindeki insanlarda can kaybı olmadan boşaltılmışlardır. Bu tür yapılardan eşyaların boşaltılmasındakiler izin verilemez. Kısaca yapıya hiçbir biçimde giriş izni yoktur. Bu tür yapıların artçı sarsıntılarda yıkılma olasılığı yüksektir. Ya da çevreleri için tehlike oluşturdukları için en kısa zamanda yıkılması gerekir. Eğer çevreleri açık ise daha sonra, depremin ilk andaki acil kurtarma isleri bittikten sonra, yıkılmaları gerekir. Onarılmaları fiziki olanak dışı ya da çok masraflı, yeniden yapım maliyetinin %50 sinden fazla gibi olabilir ya da yeterli güvenlikte onarılamayabilir.
Yapı değerlendirme yetkisi birçok kişide kafa karışıklığı yaratan bir konudur.
Bunun sebebi Yapı Risk Analizi yapacak firmaların Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yetkilendirilmesidir. Ancak Yapı Risk Analizi yapı performansı hakkında net bir bilgi vermez. Bakanlıktan yetkili kurumlar sadece yapının kentsel dönüşüme sokulup sokulamayacağına dair onay vermek üzere ÇŞB tarafından yetkilendirilirler. Bu nedenle yetki belgesi genel olarak belediye ve üniversite gibi kurumların yanı sıra kentsel dönüşüm taahhüt hizmeti veren firmalar tarafından kullanılmaktadır. Genel bir tarama olup TBDY 2018 yönetmeliğin karşılamaz. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının yönetmeliklerine göre binalarda analiz ve güçlendirme projelerinin yapılması sorumlulğu serbest inşaat mühendisleri veya mühendislik bürolarına verilmiştir. ÇSB’nin bu konuyla ilgili yönergesi aşağıdaki gibidir.
Ülkemizde Mevcut Binalarımızın Deprem Performansı 2018 Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği’ne göre belirlenir.
Deprem Performans analiz sonucuna göre yapının güvenli olup olmadığı tespit edilir.
Karotların donatı olmayan bölgelerden donatı tespit cihazı ile kontrol edilerek Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan lisanslı laboratuvar uzman teknik personeli tarafından alınır. Alınan karolarda oluşan boşluklar yüksek mukavemetli rötre yapmayan grout harcı ile doldurularak kapatılır.
İnşaat Mühendislerince; 2018 Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği’ne göre binaların statik röleve, karot, sıyırma, röntgen, temel muayene çukuru ve zemin etüd raporu işlemleri ile bilgiler toplanır.
Yapı sahibinin başvurusu üzerine ilgili belediyeden binanın onaylı mimarı ve betonarme projesi temin edilerek, yapı alanında uzman SİM (Serbest İnşaat Mühendisliği) ve İTB (İşyeri Tescil Belgesi) olan İnşaat Mühendisliği ofislerine başvurulur.
Bilgisayar ortamında, saha verileri ile desteklenmiş bilgiler ile modellenmiş binanın performans analizi yapılarak bina güvenlik seviyesi belirlenir.
Binanın riskli olması durumunda 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanununun 19/2 maddesi uyarınca bina malikleri, binanın 4/5 oranında güçlendirme veya yeniden yapılması kararı alır.
1. Betonarme Mantolama
Mevcut yapı kolon veya kirişlerinin etrafına ikinci bir donatılı beton kılıf geçirilir ve mevcut taşıyıcılarla beraber çalışması sağlanır.
2. Çelik Mantolama:
Yapı kolon veya kirişlerine dışarıdan çelik plaka ve köşebentler monte edilir. Mevcut sisteme kimyasal ankrajlarla monte edilerek güçlendirme sağlanır.
3. Lifli Polimer
Karbon Aramaid veya Cam elyafların epoksi poliüretan veya akrilik sertleştiricilerle ve kimyasal ankrajlarla sisteme monte edildiği uygulamalardır.
Yapıların taşıma kapasitesini arttırmak için tercih edilebilecek bir başka yöntemse sistem iyileştirmesidir.
Sistem iyileştirmesi mevcut yapı taşıyıcı sistemini harici taşıyıcılar ekleyerek yapılır. Başlıca uygulamalar:
Perde Eklenmesi
Dolgu Duvar Eklenmesi
Çelik Çapraz Bağlantılar Eklenmesidir.
Yapınız için hangi sistemin daha uygun olacağı ancak performans analizi sonrası belirlenebilir.
Tüm bu güçlendirme ve iyileştirme çalışmalarında esas olan uygulanacak metodun fizibıl olmasıdır. Uygulanacak metod yapının yeniden yapılma maliyetlerinin üzerindeyse zaten böyle bir çalışmanın yapılması yersizdir.
Yapı Güçlendirmeni yapının yıkılıp yeniden yapılmasına göre güçlendirme maliyetinin / binanın yeniden yapılması maliyetine göre oransal olarak fizibilitesi aşağıdaki gibidir.
Yapı güçlendirme fizibilite çalışmasına etki eden bir diğer önemli faktör yapının bulunduğu yerdeki imar durumu değişiklikleridir. Yeni yapılacak bir binada bazen hak kayıpları yaşanabileceğinden güçlendirme yapılması daha uygun olabilmektedir.